Nói
bằng trái tim
“Sự
thật trong tình yêu” (Ep 4,15)
Anh chị em thân mến,
Sau
khi đã suy ngẫm trong những năm qua về các động từ “đến mà xem” và “lắng nghe”
như những điều kiện để truyền thông tốt đẹp, với Sứ điệp Ngày Thế giới Truyền
thông Xã hội lần thứ 57 này, tôi muốn tập trung vào việc “nói bằng trái tim”.
Chính trái tim đã thôi thúc chúng ta đi, để nhìn và để lắng nghe, và chính trái
tim đã đưa chúng ta đến với cung cách truyền thông cởi mở và niềm nở.
Một
khi chúng ta đã thực hành lắng nghe, vốn đòi hỏi phải chờ đợi và kiên nhẫn,
cũng như từ bỏ khẳng định quan điểm của mình một cách tiên quyết, thì chúng ta
có thể bước vào động lực của đối thoại và chia sẻ, vốn chính là động lực của
giao tiếp cách thân tình.
Sau
khi lắng nghe người khác bằng con tim trong sáng, chúng ta cũng có thể nói theo
sự thật trong tình yêu (x. Ep 4,15).
Chúng ta đừng sợ phải công bố sự thật, cho dù có khi sự thật không dễ chịu,
nhưng hãy sợ rằng chúng ta công bố sự thật mà không có bác ái, không có trái
tim. Bởi vì như Đức Bênêđictô 16 đã viết,
“chương trình của Kitô hữu là ‘một trái tim biết nhìn’”. [1] Một trái tim với
nhịp đập của nó sẽ tỏ lộ sự thật về bản thân chúng ta và chính vì thế mà cần phải
được lắng nghe.
Điều
này khiến cho người nghe tự điều chỉnh tần số, để có thể nghe thấy nhịp tim của
người khác trong chính trái tim của mình. Khi ấy, phép lạ của gặp gỡ có thể xảy
ra, khiến chúng ta nhìn nhau với lòng thương cảm, đón nhận những yếu đuối của
nhau với lòng tôn trọng thay vì phán xét qua tin đồn và gieo rắc bất hòa và
chia rẽ.
Chúa
Giêsu cảnh báo chúng ta rằng xem quả thì biết cây (x. Lc 6,44): “Người lành do
lòng chứa điều thiện mà sinh ra điều thiện, còn kẻ dữ do lòng chứa điều ác mà
phát ra điều ác; vì trong lòng có đầy, miệng mới nói ra” (c. 45). Đây là lý do
tại sao, để có thể thông truyền chân lý trong yêu thương, cần phải thanh tẩy tâm
hồn mình.
Chỉ
khi biết lắng nghe và nói bằng một trái tim trong sáng, chúng ta mới có thể
nhìn xa hơn những vẻ bề ngoài và vượt qua được những tiếng ồn ào hỗn độn, cả
trong lĩnh vực truyền thông, khiến chúng ta khó phân định được trong một thế giới
phức tạp mà chúng ta đang sống.
Lời
kêu gọi nói bằng trái tim thách thức triệt để thời đại mà chúng ta đang sống, một
thời đại rất dễ dẫn đến sự thờ ơ và phẫn nộ, thậm chí đôi khi còn dựa trên những
thông tin sai lệch, bóp méo và lạm dụng sự thật.
Giao
tiếp thân tình
Giao
tiếp thân tình có nghĩa là những người đọc hoặc lắng nghe chúng ta đều hiểu được
rằng chúng ta đang chia sẻ niềm vui, nỗi sợ, niềm hy vọng và nỗi đau của những
con người trong thời đại chúng ta.
Những
người nói chuyện theo cách thức này sẽ yêu thương tha nhân vì họ quan tâm và bảo
vệ chứ không xâm phạm quyền tự do của người khác.
Chúng
ta có thể thấy cung cách này nơi người lữ khách bí ẩn đối thoại với các môn đệ
trên đường Emmaus, sau thảm kịch xảy ra tại Golgotha. Chúa Giêsu Phục Sinh nói
với họ bằng trái tim, đồng hành với hành trình đau khổ của họ một cách tôn trọng,
đề nghị chứ không áp đặt, âu yếm mở trí cho họ hiểu ý nghĩa sâu xa của những gì
đã xảy ra. Thật vậy, họ có thể vui mừng thốt lên rằng tâm hồn họ bừng cháy khi
Người nói chuyện với họ trên đường và giải thích Kinh Thánh cho họ (x. Lc
24,32).
Trong
một giai đoạn lịch sử được đánh dấu bởi những phân cực và mâu thuẫn – mà tiếc
thay, ngay cả cộng đoàn giáo hội cũng không được miễn nhiễm –, việc dấn thân
truyền thông “với trái tim và vòng tay rộng mở” không chỉ dành riêng cho những
người trong lĩnh vực truyền thông mà là trách nhiệm của mọi người. Tất cả chúng
ta đều được mời gọi tìm kiếm và nói lên sự thật và làm như vậy với lòng bác ái.
Đặc biệt, các Kitô hữu chúng ta luôn được khuyên bảo phải giữ gìn miệng lưỡi, đừng
nói lời gian ác (x. Tv 34,14), bởi vì
như Kinh thánh dạy, chúng ta có thể dùng lưỡi để vừa chúc tụng Chúa vừa nguyền
rủa những con người được dựng nên giống Thiên Chúa (x. Gc 3,9). Miệng chúng ta
không được phép thốt ra bất kỳ một lời xấu xa nào, mà “chỉ được nói những lời tốt
đẹp, để xây dựng và mang ích lợi cho người nghe.” (Ep 4,29).
Đôi
khi những cuộc trò chuyện thân thiện có thể mở được lối vào trong những trái
tim cứng cỏi nhất. Chúng ta thấy có những bằng chứng về điều này trong văn học.
Tôi nghĩ đến một trang đáng nhớ trong chương 21 của cuốn tiểu thuyết ‘Những Kẻ
Hứa Hôn’, trong đó Lucia nói bằng cả trái tim với Kẻ Giấu Tên cho đến khi anh
này bị tước ‘vũ khí’, nội tâm chao đảo rồi đầu hàng trước sức mạnh dịu dàng của
tình yêu. Chúng ta trải nghiệm điều này trong xã hội, nơi lòng tốt không chỉ là
“phép xã giao” mà còn là liều thuốc giải độc thực sự cho sự tàn ác – là điều
không may có thể đầu độc trái tim và khiến các mối quan hệ trở nên độc hại.
Chúng ta cần lòng tốt trong lĩnh vực truyền thông, để việc giao tiếp không nuôi
dưỡng sự oán giận gây phẫn nộ, không tạo ra sự tức giận dẫn đến đối đầu, nhưng
giúp mọi người bình tĩnh suy nghĩ, giải mã thực tế họ đang sống, với tinh thần
phê phán mà vẫn luôn tôn trọng nhau.
Giao
tiếp từ trái tim đến trái tim: “Cứ thương yêu cho tốt đẹp thì sẽ biết diễn tả
cách tốt đẹp”
Một
trong những ví dụ sống động và hấp dẫn nhất về việc “nói bằng trái tim” là
chính Thánh Phanxicô Salêsiô, Tiến sĩ Hội thánh, người mà tôi đã viết trong
Tông thư Totum Amoris Est, 400 năm
sau khi ngài qua đời. Ngoài ngày kỷ niệm quan trọng này, tôi muốn đề cập đến một
ngày kỷ niệm khác diễn ra vào năm 2023: kỷ niệm 100 năm ngày Đức Piô XI công bố
Thông điệp Rerum Omnium Perturbationem,
đặt Thánh Phanxicô Salêsiô là đấng bảo trợ các nhà báo Công giáo.
Là
một trí thức lỗi lạc, một nhà văn viết nhiều và một nhà thần học sâu sắc, Thánh
Phanxicô Salêsiô là Giám mục của Geneva vào đầu thế kỷ 17 trong những năm khó
khăn được đánh dấu bằng những cuộc tranh chấp gay gắt với những người theo thuyết
Calvino. Thái độ hiền lành, nhân bản và sẵn sàng kiên nhẫn đối thoại với mọi
người, đặc biệt với những người bất đồng với ngài, đã khiến ngài trở thành chứng
nhân phi thường về tình yêu thương xót của Thiên Chúa.
Người
ta có thể nói về ngài: “Ăn nói dịu dàng thì tăng thêm bạn hữu, phát biểu dễ
thương thì tăng thêm tình thân ái” (Hc 6,5). Rốt cuộc, một trong những câu nói
nổi tiếng nhất của ngài, “trái tim nói với trái tim”, đã truyền cảm hứng cho
nhiều thế hệ tín hữu, trong số đó có Thánh John Henry Newman, người đã chọn nó
làm phương châm sống: Cor ad cor loquitur
- Trái tim nói với trái tim.
Một trong những xác tín của ngài là “Cứ yêu thương cho thật tốt đẹp thì sẽ nói
hay, nói tốt”.
Điều
này cho thấy rằng đối với thánh nhân, giao tiếp không bao giờ được giảm thiểu
xuống thành một thứ gì đó giả tạo, thành một chiến lược tiếp thị, như chúng ta
có thể nói ngày nay, mà đúng hơn là sự phản ánh của tâm hồn, là mặt thấy được của
hạt nhân tình yêu mà mắt thường không thể nhìn thấy. Đối với Thánh Phanxicô
Salêsiô, chính “trong trái tim và qua trái tim mà tiến trình hiệp nhất tinh tế
và mạnh mẽ này được thực hiện, nhờ đó con người nhận biết Thiên Chúa” [2]. Bằng
cách “yêu cho tốt đẹp”, Thánh Phanxicô đã thành công khi giao tiếp với người
câm điếc Martin, bằng cách làm bạn với người ấy. Đây là lý do tại sao ngài còn
được gọi là đấng bảo vệ những người bị khuyết tật trong giao tiếp.
Chính
từ “tiêu chuẩn yêu thương” này, qua các bài viết và chứng tá đời sống của mình,
vị thánh Giám mục thành Geneva đã nhắc nhở chúng ta rằng “chúng ta giao tiếp thế
nào thì chúng ta là như thế”. Điều này đi ngược lại xu hướng ngày nay, là thời
đại mà – như ta đặc biệt trải nghiệm trên mạng xã hội – truyền thông thường bị
lợi dụng nhằm làm cho thế giới thấy chúng ta như chúng ta muốn, chứ không phải
như chúng ta vốn là.
Thánh
Phanxicô Salêsiô đã phổ biến nhiều bản sao các bài viết của mình trong cộng đồng
Geneva. Trực giác “báo chí” này đã làm cho danh tiếng của ngài nhanh chóng vượt
ra ngoài giáo phận và vẫn còn tồn tại cho đến ngày nay. Thánh Phaolô VI đã nhận
xét rằng đọc các bài viết của ngài thật là “thú vị, bổ ích và cảm động” [3]
Chẳng
phải đây chính xác là những đặc điểm mà một bài báo, một phóng sự, một chương
trình truyền hình hoặc truyền thanh hay một bài đăng trên mạng xã hội phải có
hay sao, nếu chúng ta nhìn vào lĩnh vực truyền thông ngày nay?
Ước
gì những người làm việc trong lĩnh vực truyền thông cảm thấy được truyền cảm hứng
từ vị thánh dịu dàng này, khi tìm kiếm và nói lên sự thật với lòng can đảm và tự
do, đồng thời từ chối cơn cám dỗ sử dụng những cách diễn đạt giật gân và gây hấn.
Nói
bằng trái tim trong tiến trình hiệp hành
Như
tôi đã nhấn mạnh, trong Giáo hội cũng vậy, rất cần lắng nghe và nghe lẫn nhau.
Đó là món quà trao tặng sự sống quý giá nhất mà chúng ta có thể dành cho nhau
[4]. Lắng nghe không
thành kiến, chăm chú và cởi mở, sẽ đưa đến cung cách nói của Thiên Chúa, được
nuôi dưỡng bằng sự gần gũi, cảm thông và dịu dàng. Trong Giáo hội, chúng ta rất
cần một nền truyền thông vỗ về các tâm hồn, đó là dầu xoa dịu những vết thương
và soi sáng hành trình của anh chị em chúng ta.
Tôi
mơ ước Hội Thánh có một nền truyền thông biết để cho Chúa Thánh Thần hướng dẫn,
một nền truyền thông dịu dàng và đồng thời mang tính ngôn sứ, biết tìm ra những
cách thức và phương tiện mới cho sứ mạng loan báo tuyệt vời mà Hội Thánh được mời
gọi thi hành trong thiên niên kỷ thứ ba. Một nền truyền thông đặt trọng tâm vào
mối tương quan với Thiên Chúa và tha nhân, đặc biệt là với những người túng thiếu
nhất, và biết cách thắp lên ngọn lửa đức tin hơn là cứ giữ lấy đống tro tàn của
một căn tính tự quy chiếu. Một hình thức giao tiếp dựa trên thái độ khiêm tốn lắng
nghe và thẳng thắn trong lời nói, vốn không bao giờ tách rời sự thật khỏi lòng
bác ái.
Giải
giáp linh hồn bằng cách thúc đẩy một ngôn ngữ hòa bình
Sách
Châm ngôn (25,15) nói: “Lưỡi mềm sẽ làm gãy xương”. Ngày nay hơn bao giờ hết,
nói bằng trái tim là điều cần thiết để nuôi dưỡng một nền văn hóa hòa bình ở những
nơi có chiến tranh, để mở ra những con đường cho phép đối thoại và hòa giải ở
những nơi mà giận ghét và thù hận hoành hành.
Trong
bối cảnh bi đát của cuộc xung đột toàn cầu mà chúng ta đang trải qua, điều cấp
bách là phải duy trì một hình thức truyền thông không mang tính thù địch. Cần
phải khắc phục khuynh hướng “phỉ báng và xúc phạm đối thủ ngay từ đầu [thay vì]
mở ra một cuộc đối thoại tôn trọng”. [5] Chúng ta cần những nhà truyền thông biết
đối thoại, tham gia vào việc thúc đẩy giải trừ quân bị toàn diện và cam kết loại
bỏ chứng rối loạn tâm thần hiếu chiến đang ngự trị trong tâm hồn chúng ta, như
Thánh Gioan 23 đã nói tiên tri khi thúc giục trong thông điệp ‘Pacem in Terris - Hòa Bình Trên Thế
Giới’: “Hòa bình đích thực chỉ có thể được xây dựng trong sự tin tưởng lẫn
nhau” (số 113). Một sự tin tưởng cần có những người giao tiếp không cố thủ hay
khép kín, nhưng táo bạo và sáng tạo, sẵn sàng chấp nhận rủi ro hầu tìm ra điểm
chung để gặp gỡ.
Giống
như 60 năm trước đây, chúng ta hiện cũng đang sống trong giờ phút đen tối, khi
mà nhân loại lo sợ chiến tranh leo thang. Cần phải chấm dứt càng sớm càng tốt sự
leo thang của chiến tranh, kể cả ở cấp độ thông tin liên lạc. Thật đáng sợ khi
nghe những lời kêu gọi hủy diệt con người và lãnh thổ được nói ra cách dễ dàng
đến thế. Thật không may, những lời nói thường biến thành những hành động hiếu
chiến của bạo lực ghê tởm. Đây là lý do tại sao phải bác bỏ mọi luận điệu hiếu
chiến, cũng như mọi hình thức tuyên truyền xuyên tạc bóp méo sự thật vì mục
đích ý thức hệ. Thay vào đó, điều phải được thúc đẩy là một hình thức truyền
thông giúp tạo ra những điều kiện để giải quyết những xung đột giữa các dân tộc.
Là
Kitô hữu, chúng ta biết rằng vận mệnh của hòa bình được định đoạt nhờ tâm hồn
hoán cải, vì vi rút chiến tranh phát xuất từ trong tâm hồn con người [6]. Những
lời đúng đắn từ trái tim sẽ xua tan bóng tối của một thế giới khép kín và chia
rẽ và xây dựng một nền văn minh tốt đẹp hơn nền văn minh mà chúng ta đã nhận được.
Đây là một nỗ lực đòi hỏi mỗi người chúng ta phải tham gia, nhưng đặc biệt kêu
gọi tinh thần trách nhiệm của những người làm việc trong lĩnh vực truyền thông
phải tác nghiệp như là thi hành một sứ mạng vậy.
Xin
Chúa Giêsu - Lời tinh tuyền tuôn trào từ trái tim Chúa Cha - giúp chúng ta thực
hiện việc truyền thông một cách rõ ràng, cởi mở và chân tình.
Xin
Chúa Giêsu - Lời nhập thể - giúp chúng ta lắng nghe nhịp đập của con tim, để
tái khám phá mình là anh chị em của nhau, và giải trừ sự thù địch gây chia rẽ.
Xin
Chúa Giêsu - Lời của sự thật và tình yêu - giúp chúng ta nói lên sự thật trong
bác ái, để chúng ta cảm thấy mình là những người bảo vệ lẫn nhau.
–––––––––––
Nguồn: Hội Đồng Giám Mục Việt Nam - hdgmvietnam.com
