CÁC NHÀ KHOA HỌC TẠO RA
MÔ HÌNH PHÔI NGƯỜI BẰNG TẾ BÀO
GỐC
Tác giả: Lm. Phêrô Trần Mạnh Hùng
WHĐ (08.09.2023) – Trong hai ngày vừa qua
(ngày 6 và 7 tháng 9/2023), các đài truyền hình ở ngoại quốc và ngay cả tại Việt
Nam đã liên tục loan tin về một sự kiện mang tính cách đột phá và cho biết: Các
nhà khoa học ở Israel đã tạo ra mô hình phôi người từ tế bào gốc trong phòng
thí nghiệm mà không sử dụng tinh trùng, trứng hoặc tử cung.[1]
Chính sự kiện này đã mang lại cái nhìn độc đáo về giai đoạn đầu của quá trình
phát triển phôi thai.
Theo nhóm nghiên cứu tại Viện Khoa học
Weizmann của Israel, mô hình này giống như một phôi đang phát triển vào ngày thứ
14, khi nó có được các cấu trúc bên trong của một phôi trước khi đặt nền móng
cho các cơ quan trong cơ thể.
Một
mô hình phôi người có nguồn gốc từ tế bào gốc cho thấy các tế bào màu xanh
(phôi), tế bào màu vàng (giống lòng đỏ của trứng) và tế bào màu hồng (nhau
thai). Ảnh do Viện Khoa học Weizmann cung cấp.
Các nhà khoa học đã phát triển được một thực
thể gần giống phôi người ở thời kỳ đầu phát triển phôi mà không cần sử dụng
tinh trùng, trứng hay tử cung.
Nhóm nghiên cứu của Viện Weizmann cho biết
“mô hình phôi” của họ, được tạo ra bằng cách sử dụng tế bào gốc trưởng thành,
trông giống như một ví dụ thực sự trong sách giáo khoa về sự tiến trình phát
triển của phôi trong giai đoạn đến ngày thứ 14.
Tham vọng của các mô hình phôi là cung cấp
một cách hiểu đạo đức về những khoảnh khắc đầu tiên trong cuộc đời chúng ta.
Giáo sư Hanna nói: “Đây thực sự là hình ảnh
trong sách giáo khoa về phôi thai ngày 14 của con người”, điều này “chưa từng
được thực hiện trước đây”.
Thay vì tinh trùng và trứng, nguyên liệu
ban đầu là các tế bào gốc đơn giản được lập trình lại để có khả năng trở thành
bất kỳ loại mô nào trong cơ thể.
Sau đó, các hóa chất được sử dụng để kích
thích các tế bào gốc này trở thành bốn loại tế bào được tìm thấy trong giai đoạn
sớm nhất của phôi người:
• Tế bào biểu mô, trở thành phôi thai (hoặc
bào thai)
• Tế bào nguyên bào nuôi, trở thành nhau
thai
• Tế bào nguyên bào dưới, trở thành túi
noãn hoàng hỗ trợ
• Tế bào trung bì ngoài phôi
Tổng cộng 120 tế bào này được trộn lẫn theo
một tỷ lệ chính xác - và sau đó, các nhà khoa học để tâm quan sát.
Hình
minh hoạ (giải thích)
Tạo ra mô hình phôi người (Creating a model
of the human embryo)
1. Nguyên liệu ban đầu là tế bào gốc
2. Chuyển hóa thành 4 loại tế bào
A. Epiblast[2]
– Ngoại bì
B. Hạ nguyên bào (hay còn gọi là nội bì
nguyên thủy)
C. Trung bì ngoài phôi
D. Nguyên bào nuôi
3. 120 tế bào được trộn và nuôi cấy trong
máy lắc giúp tế bào phát triển
4. Tự hình thành cấu trúc giống phôi thai
Các bạn có thể xem thêm video tại đây để hiểu
rõ hơn về tiến trình tạo ra hình phôi người bằng tế bào gốc.
Video
bằng tiếng Việt:
Video
bằng tiếng Anh:
Công trình nghiên cứu của các nhà khoa học đã được công bố trên tạp chí Nature vào thứ Tư (6 tháng 9 năm 2023)[3] sau khi bản in trước đó đã ra mắt vào tháng 6 năm 2023, trong cuộc họp thường niên của Hiệp hội Nghiên cứu Tế bào gốc Quốc tế (ISSCR) tại Boston.
Khoa học gia Jacob Hanna, người đứng đầu nhóm nghiên cứu Israel cho biết: “Câu hỏi
đặt ra là khi nào một mô hình phôi được
coi là phôi thực sự? Khi điều đó xảy ra, chúng tôi biết các quy định. Hiện
tại, chúng tôi thực sự còn rất xa so với thời điểm đó”.
Ông Hanna nói: “Chúng không giống nhau. Có
sự khác biệt so với phôi người, [4] nhưng đây vẫn là lần đầu
tiên, nếu bạn mở tập bản đồ hoặc sách giáo khoa, bạn có thể nói - vâng, tôi thực
sự có thể thấy sự giống nhau giữa chúng”.
Ông cho biết nhóm của ông đã lấy các tế bào
gốc có nguồn gốc từ tế bào da người trưởng thành (adult human skin cells) cũng
như các tế bào khác được nuôi cấy trong phòng thí nghiệm, sau đó đưa các tế bào
này về trạng thái ban đầu có khả năng phát triển thành các loại tế bào khác
nhau.
Sau đó, họ thao tác chúng để tạo thành nền
tảng của một thứ gì đó có cấu trúc giống như phôi. Nó không phải là phôi thực tế
hay tổng hợp - một thuật ngữ bị Hiệp hội
Nghiên cứu Tế bào gốc Quốc tế (ISSCR)[5]
và các nhà khoa học khác chỉ trích - mà nó chỉ là mô hình cho thấy cách thức hoạt
động của một phôi.
Ông Hanna nói: “Trong khoảng 1% tổng hợp,
chúng tôi có thể thấy rằng các tế bào bắt đầu phân biệt chính xác, di chuyển và
tự sắp xếp thành cấu trúc chính xác, và kết quả xa nhất mà chúng tôi có thể đạt
được là ngày thứ 14 trong quá trình phát triển phôi người”. Ông còn nói thêm:
“Tôi đánh giá cao các tế bào - bạn phải mang đến sự kết hợp phù hợp và có môi
trường phù hợp và nó sẽ thành công”. “Đó là một hiện tượng đáng kinh ngạc.”
Hanna cho biết mục tiêu tiếp theo của họ là
tiến tới ngày thứ 21 và cũng đạt ngưỡng tỷ lệ thành công 50%.
Tuy nhiên, họ cho biết công trình này có thể
mở ra cánh cửa cho những phương pháp mới để kiểm tra tác dụng của thuốc đối với
việc mang thai, hiểu rõ hơn về lý do và việc bị sẩy thai và các bệnh di truyền,
và thậm chí có thể phát triển các mô và cơ quan cấy ghép.
Hy vọng rằng các mô hình phôi (model of human embryo) có thể giúp các nhà khoa học
giải thích cách các loại tế bào khác nhau xuất hiện, chứng kiến những bước đầu
tiên trong quá trình hình thành các cơ quan của cơ thể hoặc hiểu được các bệnh
di truyền hoặc di truyền.
Nghiên cứu này cho thấy các bộ phận khác của
phôi sẽ không hình thành trừ khi các tế bào nhau thai sớm có thể bao quanh nó.
Thậm chí còn có thảo luận về việc cải thiện
tỷ lệ thành công của thụ tinh trong ống nghiệm (IVF) bằng cách giúp cho các
chuyên gia hiểu rõ hơn lý do tại sao một số phôi thất bại hoặc sử dụng mô hình
phôi để kiểm tra xem thuốc có an toàn khi mang thai hay không.
Giáo sư Robin Lovell Badge, người nghiên cứu
sự phát triển phôi tại Viện Francis Crick, cho biết cảm nghĩ của ông về những
mô hình phôi này: “Tôi nghĩ nó tốt, tôi nghĩ nó được thực hiện rất tốt, tất cả
đều có ý nghĩa và tôi khá ấn tượng với nó,” nó “trông khá đẹp” và “trông khá
bình thường”. Tuy nhiên, ông cho biết thêm, tỷ lệ thất bại 99% hiện tại cần phải
được cải thiện. Sẽ rất khó hiểu điều gì đã xảy ra trong trường hợp sẩy thai hoặc
vô sinh nếu mô hình không tự lắp ráp được trong hầu hết thời gian.[6]
PHÔI
NGƯỜI TỔNG HỢP ĐẶT RA CÁC VẤN ĐỀ ĐẠO ĐỨC
Nguồn:
ảnh do Getty Images cung cấp.
Công trình này cũng đặt ra câu hỏi liệu sự
phát triển của phôi có thể được tiếp tục sau giai đoạn 14 ngày hay không?
Điều này không phải là bất hợp pháp, ngay cả
ở Anh, vì các mô hình phôi thì khác biệt về mặt pháp lý với phôi người thực.
Giáo sư Lovell-Badge nói: “Một số người sẽ
hoan nghênh điều này - nhưng những người khác sẽ không tán thành điều ấy”.
Và những mô hình này càng tiến gần đến một
phôi thai thực sự thì chúng càng đặt ra nhiều câu hỏi về đạo đức.
Chúng không phải là phôi người bình thường,
chúng là mô hình phôi, nhưng chúng lại giống y như phôi người.
“Vậy bạn nên điều chỉnh chúng theo cách giống
như phôi người bình thường hay bạn có thể thoải mái hơn một chút về cách đối xử
với chúng?” Giáo sư Lovell-Badge nêu lên câu hỏi.
Giáo sư Alfonso Martinez Arias, từ phân
khoa, khoa học thực nghiệm và sức khỏe tại Đại học Pompeu Fabra, cho biết đây
là “một phần nghiên cứu quan trọng nhất”.
“Lần đầu tiên, công trình này đã đạt được sự
xây dựng trung thực về cấu trúc hoàn chỉnh [của phôi người] từ tế bào gốc”
trong phòng thí nghiệm, “do đó mở ra cánh cửa cho các nghiên cứu về các sự kiện
dẫn đến sự hình thành con người”. Ông phát biểu.
Đồng thời Giáo sư James Briscoe, từ Viện
Francis Crick, cho biết lĩnh vực này cần “tiến hành thận trọng, cẩn thận và
minh bạch” để tránh “hiệu ứng ớn lạnh” đối với công chúng.[7]
Theo các báo cáo, các nhà khoa học đã tạo
ra phôi người tổng hợp - không sử dụng trứng hoặc tinh trùng - gây ra những câu
hỏi sâu sắc về đạo đức.
Sự phát triển phôi tổng hợp của con người
đã được công bố vào tháng 6 năm 2023 tại cuộc họp thường niên của Hiệp hội Nghiên cứu Tế bào gốc Quốc tế
(ISSCR) tại thành phố Boston.
Phôi
tổng hợp (Synthetic human embryo hay còn gọi là mô hình phôi) - chỉ mới vài ngày hoặc
trong vòng 2 tuần - có thể giúp các nhà nghiên cứu nghiên cứu các giai đoạn
phát triển sớm nhất của con người và giải thích tình trạng sảy thai.
Nhưng sự tiến bộ nhanh chóng đã vượt xa các
cuộc thảo luận về cách giải quyết chúng một cách có đạo đức và hợp pháp.
Phôi tổng hợp không hoạt động giống hệt như
phôi bình thường. Và vẫn chưa rõ việc sử dụng chúng trong nghiên cứu sẽ được quản
lý như thế nào.
Giáo
sư Briscoe cho biết: “Một mặt, các mô hình phôi người
làm từ tế bào gốc có thể mang lại một giải pháp thay thế có tính đạo đức và sẵn
có hơn cho việc sử dụng phôi người [thụ tinh trong ống nghiệm] có nguồn gốc từ
IVF. Mặt khác, các mô hình phôi có nguồn gốc từ tế bào gốc càng gần giống phôi
người thì điều quan trọng hơn là phải có các quy định và hướng dẫn rõ ràng về
cách sử dụng chúng.”
Hầu hết các quốc gia đều sử dụng quy tắc 14
ngày trong nghiên cứu phôi người. Điều này cho phép phôi được tạo ra bằng cách
thụ tinh với trứng người có thể phát triển trong 14 ngày.
Tuy nhiên, những “mẫu phôi” này không phải
là “phôi” người,[8] cho nên xét về mặt pháp lý,
chúng không bị nghiêm cấm bởi các đạo luật hiện nay liên quan đến việc sử dụng
phôi người trong việc nghiên cứu.[9]
Hiện tại, hầu hết các quốc gia trên thế giới
đều nghiêm cấm và không cho phép các khoa học gia được duy trì phôi người đã được
tạo thành quá 14 ngày. Họ chỉ được phép nghiên cứu các phôi ấy trong vòng 14
ngày trở lại mà thôi, sau đó phải hủy cái phôi ấy đi sau ngày thứ 14. Cho nên
hiện nay, không có đạo luật nào cho phép các khoa học gia được nhân bản vô tính
người trong các phòng thí nghiệm.
Các
nhà nghiên cứu nhấn mạnh rằng việc mang thai bằng cách sử dụng các mô hình phôi
này là trái đạo đức, bất hợp pháp và thực sự không thể thực hiện được - việc lắp ráp và phối hợp 120 tế bào lại với nhau vượt quá giới hạn
mà phôi có thể cấy thành công vào niêm mạc tử cung.
Linh mục Phêrô Trần Mạnh Hùng
Tác giả
giữ bản quyền - Copyright©2023.
Email:
hungteaching@gmail.com
[1] Hay nói nôm nay là các nhà khoa học lần đầu tiên có thể tạo ra cấu trúc giống phôi người bằng tế bào gốc.
[2] Epiblast được gọi là ngoại bì hay ngoại
bì nguyên thủy là một trong hai lớp tế bào của đĩa phôi. Nó nằm phía trên
nguyên bào. Hơn nữa, các tế bào của Epiblast có hình dạng cột.
[3] Nghiên cứu này được công bố trên tạp chí Nature, được nhóm Israel mô tả là mô hình phôi “hoàn chỉnh” đầu tiên để mô phỏng tất cả các cấu trúc quan trọng xuất hiện trong phôi vào giai đoạn đầu tiên. Xem Israeli scientists create model of human embryo without eggs or sperm. Reuters - September 8, 2023. https://www.reuters.com/science/israeli-scientists-create-model-human-embryo-without-eggs-or-sperm-2023-09-07/ (Accessed on Friday, 8 September 2023).
[4] Ý của ông Jacob Hanna muốn nói là có sự
khác biệt giữa mô hình phôi (model of human embryo or synthetic of human embro)
và phôi người thực thụ.
[5] Guidelines for Stem Cell Research and
Clinical Translation - Hướng dẫn nghiên cứu tế bào gốc và dịch thuật lâm sang.
Xem https://www.isscr.org/guidelines (Truy cập ngày 8/9/2023).
[6] Xem Scientists grow whole model of human embryo, without sperm or egg https://www.bbc.com/news/health-66715669 (Accessed on Friday, 8 Sept 2023).
[7] Xem Synthetic human embryo raises ethical issues. By James Gallagher https://www.bbc.com/news/health-65914934 (Accessed on Friday, 8 September 2023)
[8] Phôi tổng hợp còn được gọi là “mô hình
phôi”, vì chúng giống phôi, nhằm mục đích nghiên cứu chứ không giống hệt 100%
phôi người.
[9] Xem Synthetic human embryo raises ethical issues. By James Gallagher https://www.bbc.com/news/health-65914934 (Accessed on Friday, 8 September 2023)
Nguồn: Hội Đồng Giám Mục Việt Nam - hdgmvietnam.com
